SÖZCÜKTE ANLAM

 SÖZCÜKTE ANLAM

  "Sözcükte Anlam" konusu değişik alt başlıklarla ele alınmaktadır. Bunlardan "Sözcükler Arası Anlam İlişkileri" daha önceden ele alınmıştı. "Sözcükte Anlam"ın bu defa ele alacağımız alt başlığı "Sözcüğün Anlamca Türlenişi" olacak. Bu başlıklar değişik kitaplarda birbirine yakın başlıklarla anlatılabilir.

  İnsanoğlu diğer insanlarla iletişim kurup duygu ve düşüncelerini onlara anlatma ihtiyacı hisseder. Bu ihtiyaç, zaman içerisinde dillerin doğmasını sağlamıştır. (Dillerin doğuşu hakkında başka görüşlerde bulunmaktadır. Bununla ilgili bilgiler daha sonraki yıllarda görülecektir.)

    En geniş tanımıyla dil, düşünce ve duygularımızı doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak bildirmeye yarayan bir anlatım aracıdır.

    

    Dildeki anlamlı en küçük ses ya da ses birliğine  kelime (sözcük) denir.

   Anlam (mana); kelimelerin, olguların, davranışların zihnimizde yarattığı nesne ya da düşüncedir.

    Kelimeler genellikle bir anlam taşır. Tabiattaki bir varlığı ya da kavramı karşılar. Örneğin; "kaşık" dendiği zaman aklımıza "yemek yemede kullanılan bir mutfak eşyası" gelir.

    Gerçek Anlam: Bir kelimenin ilk ve asıl anlamına temel anlam ya da gerçek anlam denir. Bir kelime söylendiğinde akla gelen ilk anlam gerçek anlamdır.

     Örnek:

 "Kuşlar kanat çırparak havalandı." cümlesinde "kanat" sözcüğünün akla gelen ilk anlamı; kuşlarda ve böceklerde uçmayı sağlayan organdır. Dolayısıyla buradaki "kanat" gerçek anlamdır.

   Yan Anlam: Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen uzaklaşmadan kazandığı diğer anlama yan anlam denir. Yan anlam, bir yönüyle kelimenin gerçek anlamına bağlanmalıdır.

          Örnek:

 "Dolabın gözündeki mendilleri bana getirir misin?" cümlesinde "göz" sözcüğü yan anlamda kullanılmıştır.

  Mecaz Anlam: Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.

      Örnek:

 "Bardağı kırdım." cümlesinde "kırmak" sözcüğü "parçalara ayırmak" anlamıyla sözcüğün gerçek anlamında kullanılmıştır.

 "Aramızdaki sorunlar yüzünden arkadaşımı çok kırdım." cümlesinde "kırmak" sözcüğü "üzmek" anlamıyla sözcüğün mecaz anlamı olarak kullanılmıştır. Bu cümledeki "kırmak" sözcüğünün gerçek anlamla hiçbir bağlantısı yoktur.

   Terim Anlam: Bilim, sanat, spor ya da çeşitli meslek dallarıyla ilgili özel kavramları karşılayan kelimelere terim, bu terimin kazandığı anlama da terim anlam denir.

     Örnek:

 "Hakemin penaltı kararını haklı buldum." cümlesinde  "penaltı" sözcüğü bir spor (futbol) terimidir.

 "Sözcüğün Anlamca Türlenişi" başlığında yer alan başka bir anlam deyim anlamdır. Bu başlık atasözleriyle beraber daha sonra aktarılacaktır.